مدل سنجش دینداری و ساخت مقیاس آن در سطح ملی

وجود ایرادات روش‌شناختی و روان‏سنجی در تدوین ابزارهای دینداری موجود، فقدان هنجار استانی، منطقه ‏ای و ملی و نبود شیوه استاندارد و وحدت رویه‏ ای در اجرا و نمره ‏گذاری دلیل انجام این مطالعه است. هدف مقاله حاضر، تولید مقیاس استانداردی برای سنجش دینداری جامعه ایران است. بر این اساس، ساختار و محتوای مقیاس سنجش دینداری مبتنی بر آیات قرآن و احادیث تعریف شد. الگوی نظری سنجش دینداری چندمؤلفه‌ای است و بر اساس آن خزانه سؤالات تهیه شد. روش پژوهش‌ مقاله از نوع توصیفی- روش‌شناختی است. جامعه آماری پژوهش، افراد 19 تا 60 ساله خانوارهای مسلمان ساکن در سی (30) شهر مراکز استان‌های ایران بودند که دارای تحصیلات سیکل به بالا و برای تکمیل پرسشنامه تمایل داشتند. با حجم 20000 نفر از جامعه، 4403 نفر بر اساس متغیرهای نوع مذهب (تشیع- تسنن)، پراکندگی جغرافیایی (شمال، جنوب، غرب، شرق و مرکزی)، وضعیت اقتصادی (برخوردار- محروم) و زبان از طریق نمونه‌گیری طبقه‌ای متناسب با حجم، برای اجرای مطالعه آماده‌سازی انتخاب شدند. منبع اصلی ساخت ابزار پرسشنامه‌ سنجش‌ دینداری، پرسشنامه‌های فرم الف و ب مطالعه خدایاری فرد و همکاران (1385) بوده است. با استفاده از 93 سؤال مناسب پرسشنامه‌های خدایاری فرد و همکاران (1385) و تدوین 61 سؤال دیگر، در نهایت پرسشنامه‌ای با 154 سؤال نهایی شد. در مرحله آماده‌سازی مقیاس، سؤالات به دو قسمت یک و دو تقسیم شد. پس از اجرای پرسشنامه‌های 1 و 2 در گروه نمونه 4403 نفری در 12 استان کشور و تحلیل عوامل آن‌ها که 8 مؤلفه را در هر پرسشنامه آشکار کرد، برای اجرای نهایی، هر دو پرسشنامه با هم ترکیب و پرسشنامه واحدی با 117 سؤال آماده شد. این پرسشنامه هم در جمعیت 100 نفری مطالعه و در پایان 105 سؤال با اضافه کردن 5 سؤال سنجش نحوه وانمود اجتماعی فرد برای اجرا آماده شد. اجرای نهایی برای سنجش دینداری در سطح اقشار مختلف در گروه نمونه 15386 نفری در دوازده استان کشور انجام شد. یافته‌های این مرحله ضمن تایید خصوصیات روان‌سنجی مقیاس از جمله روایی سازه و روایی همزمان، دارای اعتبار مناسب با روش بازآزمایی نیز بود، پرسشنامه‌ای با 97 سوال را برای اجرای گروهی در بین اقشار مختلف و در سطح ملی ارائه کرد.